OPINIE: herziening rechtsbijstand

Innoveren en veranderen doe je samen!

Vorige week presenteerde Sander Dekker, onze minister van Rechtsbescherming, zijn langverwachte visie op de herziening van de rechtsbijstand, met als motto ‘minder procedures, meer oplossingen’.
Dat levert discussie op want de belangen zijn groot. Vervangt de mediator straks de sociale raadsheren en -vrouwen? Wij, twee ervaren registermediators in arbeids- en familiekwesties, hopen van niet.

Het goede nieuws
Die visie van Dekker is door veel mediators enthousiast ontvangen. Heldere procedures en gedegen advies voor iedereen, en zelf oplossen wanneer dat kan: daar kan niemand op tegen zijn.
Vaak zoeken mensen in juridische procedures oplossingen voor problemen die veelal niet juridisch van aard zijn. Dat is onnodig belastend voor de rechtspraak. Helemaal omdat deze kwesties vaak niet opgelost zijn nadat de rechter – met alle wijsheid en het wetboek in de hand – een uitspraak doet.

Ook de rechterlijke macht zelf signaleert dat en stimuleert partijen gedurende het proces om samen tot oplossingen te komen. Door te wijzen op het Mediationbureau en ook zelf te experimenteren met alternatieven, zoals de GOO-methode (Gericht Op Oplossing) en spreekuurrechters.

De kanttekening
De plannen van de minister lijken te suggereren dat advocaten burgers aanmoedigen om nodeloos te procederen. Op kosten van de staat. Termen als ‘perverse prikkels’ doen geen recht aan de betrokkenheid en overgave waarmee (sociaal) advocaten zich inzetten voor hun cliënten. In reactie op de plannen van de minister zetten sommige rechters en advocaten mediation weg als een goedkoop (lees ‘tweederangs’/’minderwaardig’) alternatief voor een goede advocaat. Met de onderliggende boodschap: dat moet je niet willen.

Een harde discussie tussen mediators en advocaten over wie de burger de beste oplossingen biedt, levert alleen maar verliezers op.

Advocaten en mediators zijn niet inwisselbaar. Ieder heeft een eigen rol en eigen aanpak. Zoals procederen niet altijd leidt tot een oplossing, leent ook niet elke zaak zich voor mediation.
Het debat zou moeten gaan over hoe en door wie de burger met een (schijnbaar) juridisch probleem het beste geholpen is. Niet over ‘welke oplossing kost de schatkist op korte termijn het minste geld.’

Voorwaarden voor de beste oplossing
De basis van mediation is de vrije en vrijwillige keuze van conflictpartijen om het gesprek weer aan te gaan. Vanuit een vrije, gemotiveerde keuze komen mensen tot duurzame, gedragen besluiten. Zeker in mediation zijn we niet gebaat bij mensen die alleen aan tafel komen omdat het ‘moet’.

Of je nu kiest voor mediation of de rechter vraagt om een oordeel: wij vinden dat de burger die keuze zelf moet kunnen maken. Dáár ligt een belangrijke taak voor de overheid. Investeren in heldere en toegankelijk voorzieningen waar de burger zich gedegen, neutraal en gericht kan (laten) informeren is een goede eerste stap. Toegang tot goede informatie, eerlijke en passende procedures, en zelf kunnen kiezen voor mediation of rechterlijke toetsing maakt dat ons stelsel werkt.

In het plan van de minister wordt gesproken over ‘triage aan de voorkant’, een nieuw in te richten, onafhankelijke faciliteit die voor de (rechts)hulpzoekende burger bepaalt voor welke hulp hij in aanmerking komt. Op die manier wordt de weg naar de rechter voor mensen met een smalle beurs mogelijk afgesneden.

Het moment is nu
Dat het tijd is om veranderingen door te voeren, daar is iedereen het over eens. Die discussie vraagt wat ons betreft om een bredere aanpak dan het reguleren van de toegang tot het recht voor partijen zonder geld. Er wordt immers ook fors beslag gelegd op onze rechterlijke instanties voor kwesties tussen bedrijven of burgers met meer dan voldoende middelen en een probleem dat op een andere, en voor alle betrokkenen wellicht betere, manier had kunnen worden opgelost.

Onze oproep aan alle mediators, advocaten, rechters, burgers én betrokken bewindslieden: laten we samen dat nieuwe systeem vormgeven. Niet ten koste van elkaar, maar mét elkaar. Doen wat werkt, in het belang van burger.

Een eerlijk, toegankelijk en goed functionerend systeem om problemen in een zo vroeg mogelijk stadium duurzaam op te lossen, dat willen we allemaal. Wij denken graag verder mee!

Tabitha van den Berg, MfN-registermediator, gespecialiseerd in zakelijke geschillen en arbeidszaken [Mediation Amsterdam]
Anouk van der Jagt, MfN-registermediator, gespecialiseerd in familiezaken [fiftyfifty mediation]

* Dit stuk is eerder gepubliceerd op LinkedIn